Kamu görevlileri ve adaylar için getirilen güvenlik soruşturmasının incelikleri

Anayasa Mahkemesi, kamu görevlerine girecekleri doğrudan ilgilendiren arşiv araştırması ve güvenlik soruşturmasını düzenleyen KHK'yı iptal etmişti. İptal sonrasında kamu görevlerine giriş öncesinde yapılan arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması göreve başladıktan sonra yapılmaya başlanmıştı. Bu durumun uygulamada ortaya çıkardığı sakınca yeni düzenleme yapılmasını zorunlu kılmıştı. Bu nedenle çoğu geçici maddeden oluşan 1 maddelik 4045 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılarak yerine getirilen 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu'nun kamu görevlileri ve adayları açısından neler getirdiğini açıklamaya çalışacağız.

Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması kimler hakkında yapılacak

Meclis tarafından kabul edilen ancak henüz Resmi Gazete'de yayımlanmayan 7315 sayılı Kanun'un 3'üncü maddesinde hangi kamu görevlilerinin güvenlik soruşturmasına, hangilerinin ise arşiv araştırmasına tabi olacağı belirtilmiştir.

Buna göre arşiv araştırması, statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında yapılmaktadır. Yani geniş bir tanımı olan kamu görevlisi kapsamında giren her statüdeki kamu personeli göreve başlamadan önce arşiv araştırmasına tabi olacaktır.

Güvenlik soruşturması ise kurum ve kuruluşlarda, yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları halinde devlet güvenliğinin, ulusal varlığın ve bütünlüğün, iç ve dış menfaatlerin zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği bilgi ve belgelerin bulunduğu gizlilik dereceli birimler ile Milli Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, jandarma, emniyet, sahil güvenlik ve istihbarat teşkilatlarında çalıştırılacak kamu personeli ile ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde çalışacak personel, kamu kurum ve kuruluşlarında çalışacak öğretmenler, üst kademe kamu yöneticileri, özel kanunları uyarınca güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına tabi tutulan kişiler ile milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis, hizmetlerde statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın istihdam edilenler hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması birlikte yapılmaktadır.

Yeni düzenleme ile öğretmenlerin statüsüne bakılmaksızın güvenlik soruşturması kapsamına alınması önemli bir yeniliktir ve kamu personelinin büyük bir kesimini oluşturmaktadır.

Arşiv araştırmasında adayların hangi bilgileri araştırılacak?

Kanunun 4'üncü maddesinde arşiv araştırmasında kamu personel adayının hangi bilgilerinin araştırılacağı belirtilmiştir. Buna göre arşiv araştırmasında mevcut kayıtlardan aşağıdaki konular incelenir.

1- Kişinin adli sicil kaydı. 2- Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığı. 3- Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığı. 4- Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 171'inci maddesinin beşinci fıkrasında yer alan; "Kamu davasının açılmasının ertelenmesine ilişkin kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak cumhuriyet savcısı, hakim veya mahkeme tarafından istenmesi halinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir" hükmü gereğince verilen kararlar.

5- 231'inci maddesinin onüçüncü fıkrasında yer alan; "Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak cumhuriyet savcısı, hakim veya mahkeme tarafından istenmesi halinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir" hükmü gereğince verilen kararlar.

6- Kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olgular ile hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığı.

Güvenlik soruşturmasında adayların hangi bilgileri araştırılıyor?

Kanunun 5'inci maddesinde güvenlik soruşturması kamu personel adayının veya kapsamdaki kamu personelinin hangi bilgilerinin soruşturulacağı belirtilmiştir. Buna göre güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasındaki hususlara ilave olarak kişi hakkında mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilecek aşağıdaki konular incelenerek yapılır.

1- Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal veriler. 2- Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiği. 3- Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığı.

Arşiv araştırması ve güvenlik soruşturmasında kişisel verilere dikkat edilmelidir

Arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması sonucu elde edilen kişisel verilerin muhafazası oldukça önemlidir. Aksi takdirde hem disiplin soruşturmasına maruz kalınır hem de Türk Ceza Kanunu kapsamında cezaya muhatap olunur.

Nitekim kanunun 11'inci maddesinde bu durum açıkça belirtilmiştir. Gerçi kanunda belirtilmemiş olsaydı dahi Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nda yer alan kişisel verilere aykırı işlem yapanlar hakkında cezai işlem yapılacaktı.

Yeni düzenlemeye göre, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması ve değerlendirilmesinde görevli olanlar tarafından kişisel verilerle ilgili suç işlenmesi halinde, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde TCK'nın 135 ila 140'ıncı maddelerinde yer alan cezalar uygulanacaktır. Yine Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nda belirtilen kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hale getirilmesinde kanuna aykırı davrananlar hakkında TCK'nın 138'inci maddesine göre cezai hükümler uygulanacaktır. Ayrıca, kişisel verilerle ilgili kabahat işlenmesi halinde ise disiplin hükümleri uygulanacaktır.

Bu nedenle kamu kurumlarında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimler ile değerlendirme komisyonlarının kişisel veri güvenliğine ilişkin gerekli önlemleri alması gerekmektedir.

Araştırma veya soruşturma sınav öncesi mi yoksa sonrası mı yapılacak?

Özellikle ilk defa kamu görevlerine alınacaklardan sözlü sınava tabi olanların sözlü sınav sonrasında sınav notlarının arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması sonuçlarına göre belirlenmesi oldukça riskli olup hem sübjektiflik içerir hem de sorumluluk gerektirir.

Ayrıca, böyle bir uygulama yargı denetimini de bertaraf edecektir ve adaylar sınavı niçin kazanamadıklarını bilemeyeceklerdir. Bu nedenle araştırma veya soruşturma, sınavı kazananlar açıklandıktan sonra yaptırılmalı, değerlendirme komisyonunca verilecek karara göre adayın göreve başlatılıp başlatılmayacağına karar verilmeli ve sonuç ilgililere bildirilmelidir. Bu sayede de adaylar niçin göreve başlatılmadığını bilecek ve yargı mercilerinde haklarını arayabileceklerdir. Bunun için de uygulamadaki detayların, tartışmaya yer vermeyecek şekilde düzenleyecek yönetmelikte yer alması gerektiğini düşünüyoruz. Aksi durumda kurumdan kuruma ciddi farklılıklar oluşacak ve büyük mağduriyetler yaşanacaktır. Eğer birileri kendilerini devleti korumakla görevli addederek keyfine göre işlem yapmaya çalışırsa işte o zaman devletin çivisi çıkıyor demektir.